گلیسیرین (Glycerin) یا گلیسرول (glycerol) مایعی غیرسمی، غلیظ، چسبنده، شفاف و بی‌بوست که به‌سبب کاربرد در صنایع مختلف ارزش زیادی دارد. در این مقاله می‌گوییم گلیسیرین چیست و کاربردی دارد.
گلیسیرین چیست؟
گلیسیرین نوعی الکل قند است که به ۲ شکل طبیعی و مصنوعی تولید می‌شود. گیلیسیرین با فرمول C3H8O3 از ۳ اتم کربن، ۸ اتم هیدروژن و ۳ اتم اکسیژن ساخته شده است. نام دیگر این ترکیب کربوهیدراتی الکل قند یا پلی‌ال (Polyol) است.
مایع گلیسیرین را می‌توان طبیعی از تخمیر برخی مواد غذایی مانند عسل و سرکه به دست آورد، اما حجم زیاد گلیسیرین برای استفاده در صنعت از این ۳ منبع تولید می‌شود:
- منبع گیاهی: گیلیسیرین طبیعی از روغن‌ها و چربی‌های نارگیل، نخل و سویا به دست می‌آید.
- منبع حیوانی: گلیسیرین حیوانی با جوشاندن چربی گاو یا گوسفند روی حرارت و سپس سردکردن آن به دست می‌آید.
- منبع مصنوعی: گیلیسیرین مصنوعی معمولا بر پایه نفت است و از پروپیلن (propylene) تولید می‌شود.
کاربردهای گلیسیرین
گلیسیرین در حوزه‌های صنعتی مختلف برای تولید محصولات متنوعی استفاده می‌شود. در ادامه، رایج‌ترین کاربردهای گلیسیرین را معرفی خواهیم کرد.
۱. لوازم آرایشی
گلیسیرین برای پوست فواید زیادی دارد و کاربردش به‌جای مرطوب‌کننده، آب‌رسان، حلال و روان‌کننده آن را به ماده‌ای ارزشمند برای تولید محصولات پوستی تبدیل کرده است. مزیت اصلی استفاده از گلیسیرین روی پوست خشک، خاصیت جلوگیری از تبخیر آب است. در مقایسه با سایر محصولات مرطوب‌کننده، گیلیسیرین رطوبت پوست را مدت طولانی‌تری حفظ می‌کند.
۲. غذاها و نوشیدنی‌ها
گلیسیرین در تولید مواد غذایی کاربردهای متعددی دارد. این ماده اغلب در غذاهای فرآوری‌شده، بسته‌بندی‌شده و منجمد‌شده در این حالت‌ها یافت می‌شود:
- امولسیفایر (Emulsifier) که برای تثبیت مواد تشکیل‌دهنده غذا و جلوگیری از جدا‌شدن آنها استفاده می‌شود.
- شیرین‌کننده و جایگزینی برای شکر.
- مرطوب‌کننده (Humectant) برای جلوگیری از خشک‌شدن و کمک به حفظ مواد غذایی.
- حلال رنگ و طعم غذا.
- عامل نرم‌کننده در آب‌نبات و کیک و دیگر محصولات غذایی.
۳. لوازم بهداشتی
گیلیسیرین به‌عنوان مرطوب‌کننده، حلال و روان‌کننده در تولید محصولات بهداشتی استفاده می‌شود. مواد بهداشتی زیر همگی حاوی گلیسیرین هستند:
- خمیردندان؛
- دهان‌شویه؛
- دئودورانت؛
- صابون‌ها؛
- محصولات بهداشتی مخصوص کودکان.
۴. محصولات دارویی
گیلیسیرین عنصری اصلی برای تولید این محصولات دارویی محسوب می‌شود:
- شیاف گلیسیرین (بدنه شیاف‌ها از جنس گلیسیرین جامد است)؛
- داروهای سرفه؛
- کپسول‌های ژل‌مانند؛
- برخی از داروها؛
- برخی از انواع بی‌حس‌کننده‌ها.
۵. محصولات صنعتی
گلیسیرین برای تولید مواد صنعتی کاربرد گسترده‌ای دارد. فهرست زیر تنها تعدادی از کاربردهای این ماده در صنعت است:
- تولید ضد‌یخ؛
- به عنوان روان‌کننده و روکش و نرم‌کننده نخ و پارچه در صنعت نساجی؛
- تولید کاغذ؛
- تولید فوم‌های انعطاف‌پذیر؛
- تولید پوشش‌های سطحی و رنگ؛
- تولید شمع و صابون؛
- تولید چسب.
انواع گلیسیرین
گلیسیرین در فرایند تولید محصولات زیادی استفاده می‌شود و می‌تواند حالت‌های مختلفی به خود بگیرد.
- مایع: گیلیسیرین مایع برای تولید لوازم آرایشی، غذاها و داروها استفاده می‌شود. گلیسیرین مایع خالص را نیز می‌توان همچون مرطوب‌کننده پوست استفاده کرد.
- کرم و لوسیون: گیلیسیرین به‌خاطر خاصیت مرطوب‌کنندگی به‌صورت کرم و لوسیون در محصولات مراقبت از پوست استفاده می‌شود.
- صابون: صابون‌های ساخته‌شده از گیلیسیرین به حفظ رطوبت پوست کمک میکنند. این صابون‌ها به‌علت افزودن الکل که از کریستاله‌شدن صابون جلوگیری می‌کند، شفاف‌اند.
- قطره چشم: گیلیسیرین مایع در قطره‌های روان‌کننده چشم و اشک مصنوعی استفاده می‌شود.
- شیاف: شیاف گیلیسیرین ممکن است برای تسکین یبوست تجویز شود. این شیاف برای کودکان و بزرگ‌سالان بدون نسخه در دسترس است، اما بهتر است برای استفاده در کودکان ابتدا با پزشک مشورت شود.
آیا گیلیسیرین عوارض جانبی دارد؟
گلیسیرین خوراکی ماده‌ای امن است که سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز بی‌خطر اعلامش کرده است. بااین‌حال استفاده خوراکی بیش‌ازحد ممکن است اثر ملین و عوارض جانبی زیر را به همراه داشته باشد:
- نفخ و گاز؛
- اسهال؛
- تشنگی؛
- حالت تهوع؛
- سردرد؛
- قند خون بالا.
استفاده موضعی گیلیسیرین نیز در مواردی نادر ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد از جمله:
- تحریک عمومی پوست؛
- کهیر (که به‌مدت چند روز یا چند هفته روی پوست می‌ماند)؛
- التهاب؛
- آنژیوادم (Angioedema) یا تورم در لایه‌های عمیق پوست؛
- خارش.
ورود گلیسیرین مایع (مانند اشک مصنوعی) به چشم گاهی باعث ایجاد حساسیت و سوزش می‌شود.
آیا گلیسیرین برای پوست مفید است؟
بله فواید گلیسیرین برای پوست اثبات شده است. به‌دلیل مزایای زیاد گلیسیرین برای پوست، این ماده همواره برای تولید محصولات پوستی استفاده می‌شود. برخی از فواید گیلیسیرین برای پوست عبارت‌اند از:
- آب‌رسانی به لایه بیرونی پوست؛
- بهبود عملکرد سد دفاعی پوست؛
- محافظت از پوست در برابر عوامل تحریک‌کننده؛
- تسریع فرایند بهبود زخم؛
- رفع خشکی پوست؛
- احتمال تأثیر مثبت روی پسوریازیس.
روش صحیح استفاده از گلیسیرین روی صورت
گلیسیرین عنصری مهم در بسیاری از لوازم آرایشی است و معمولا می‌توانید با خیال راحت گیلیسیرین را به‌تنهایی روی پوست صورت استفاده کنید. گیلیسیرین در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم آرایشی در دسترس است.
قبل از استفاده از هر محصول جدیدی روی صورت، بهتر است دستورالعمل روی محصول را مطالعه کنید. برای بررسی وجود حساسیت به محصولات پوستی، کافی است مقداری از آن را روی پوست بزنید و چند ساعت آن را زیر نظر داشته باشید. اگر نشانه‌ای از تحریک مانند قرمزی، تغییر رنگ، تورم یا خارش مشاهده نکردید، به این محصول هیچ حساسیتی ندارید.
اگر قصد دارید از گیلیسیرین خالص استفاده کنید، حتما آن را با آب رقیق کنید تا باعث آسیب‌رسیدن به پوست نشود.
نحوه استفاده از گیلیسیرین روی صورت
رقیق‌کردن گیلیسیرین قبل از استفاده بسیار مهم است. مصرف گلیسیرین رقیق‌شده روی صورت آسان و ایمن است، اما استفاده از گیلیسیرین رقیق‌نشده ممکن است پوست را به‌شدت تحریک کند و عوارضی جدی به همراه داشته باشد. هنگام مصرف گیلیسیرین رقیق‌شده مطمئن شوید که ماده وارد چشم و دهان نشود.
- صورت را با آب سرد بشویید؛
- گیلیسیرین را روی یک پد یا دستمال بریزید و به پوست بزنید؛
- اجازه دهید گیلیسیرین چند دقیقه جذب پوست شود؛
- صورت را با آب بشویید.
آیا ممکن است گلیسیرین به پوست آسیب بزند؟
گیلیسیرین به‌عنوان مرطوب‌کننده آب را از نزدیک‌ترین منبع جذب می‌کند. زمانی که این مایع را روی پوست اعمال می‌کنید، نزدیک‌ترین منبع آب سطوح پایینی پوست است. جذب بیش‌ازحد آب از پوست ممکن است باعث ایجاد تاول شود. حتی در صورت استفاده از گلیسیرین رقیق‌شده نیز ممکن است این اتفاق رخ دهد. درنتیجه بهتر است به‌جای استفاده از گیلیسیرین خالص، از محصولاتی استفاده کنید که در ترکیبشان گیلیسیرین دارند.
بسیاری از طرف‌داران لوازم آرایشی طبیعی توصیه میکنند گیلیسیرین را با گلاب رقیق کنید. طبق پژوهشی در سال ۲۰۱۹، گل رز خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی دارد و به همین دلیل ترکیب گلاب و گلیسیرین پوست را هیدراته و منافذ پوست را باز می‌کند.
سخن آخر
بر اساس تحقیقات انجام‌شده، گیلیسیرین موجود در مرطوب‌کننده‌ها یا صابون‌ها ممکن است تأثیر مثبتی روی پوست داشته باشد. البته اگر پوستی لطیف دارید، بهتر است به‌جای استفاده از گلیسیرین خالص و رقیق‌کردن آن، از محصولی غنی‌شده با گیلیسیرین استفاده کنید. اگر پس از استفاده از محصول حاوی گیلیسیرین روی پوست متوجه علائم حساسیت مانند خارش یا کهیر شدید، فورا استفاده از محصول را قطع و با متخصص پوست صحبت کنید.
امیدواریم از مطالعه این مقاله لذت برده باشید و اطلاعات ارائه‌شده برای شما مفید بوده باشند. اگر شما نیز تجربه استفاده از گیلیسیرین را دارید، خوشحال می‌شویم تجربه خود را از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
